Relacje rówieśnicze w rozwoju człowieka

Trzy główne podejścia teoretyczne występujące w psychologii dziecka prezentują własne poglądy na stosunki między rówieśnikami. Według poznawczego podejścia do rozwoju rówieśnicy są ważni jako bodźce dla zmiany poznawczej. Piaget i Kolberg podkreślają, że konflikt poznawczy w kontakcie z rówieśnikami jest jednym ze źródeł umiejętności przyjmowania różnych punktów widzenia, która prowadzi do bardziej dojrzałych postaci rozumowania. Rówieśnicy są również ważni jako obiekty myślenia: zagadnienie to uwzględniają koncepcje poznania społecznego. Zwolennicy poznawczej teorii rozwoju twierdzą, że zachowanie wobec rówieśników zależy od tego, jak dziecko myśli o rówieśnikach.

Według teorii uczenia się społecznego rówieśnicy przyczyniają się w trojaki sposób do socjalizacji dziecka:

wzmacniają pozytywnie lub negatywnie niektóre zachowania,
odgrywają rolę modeli i mogą wpływać przez to na zachowania dziecka w przyszłości,
są jednym ze źródeł ocen odnośnie do własnej skuteczności. Interakcje pomiędzy rówieśnikami, stanowią dobry przykład współdeterminizmu, czyli wzajemnych związków pomiędzy osobą, zachowaniem i sytuacją.

Podejście etologiczne wyraża przekonanie, że zachowania skierowane wobec rówieśników (takie, jak altruizm i agresja) mają wrodzoną podstawę odzwierciedlającą ewolucję gatunków. Stosunki pomiędzy rówieśnikami są ważne w przypadku wielu gatunków, dlatego badania porównawcze dostarczają wartościowych danych dla poznania ich roli w rozwoju człowieka. Wreszcie niezależnie od badanego gatunku, etologowie podkreślają znaczenie naturalnej obserwacji zachowania, w tym zachowania wobec rówieśników.

OD NARODZENIA

Stosunki dzieci z rówieśnikami ulegają bardzo silnym zmianom w miarę rozwoju. Już sześciomiesięczne niemowlęta wykazują zainteresowanie i pozytywne zachowania wobec rówieśników. Wraz z wiekiem interakcje niemowląt z rówieśnikami stają się częstsze, bardziej złożone i w większym stopniu odwzajemniane. Wpływa na to nie tylko wiek, ale i doświadczenie (tak jak w ciągu całego dzieciństwa) oraz jakość więzi łączącej dziecko z rodzicami.

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

W wieku przedszkolnym następuje dalszy wzrost częstotliwości i złożoności interakcji z rówieśnikami. Stają się one bardziej zróżnicowane, a symboliczne postacie interakcji zaczynają dominować nad fizycznymi. Wraz ze zwiększeniem się częstotliwości wspólnych zabaw wzrastają ich poziom poznawczy oraz organizacja społeczna. Ponieważ dzieci coraz częściej wchodzą w interakcje ze sobą, rówieśnicy stają się bardzo ważnym czynnikiem socjalizacji, zwłaszcza poprzez wzmacnianie i karanie poszczególnych zachowań oraz dzięki odgrywaniu roli modeli.

W WIEKU SZKOLNYM

W wieku szkolnym można stwierdzić kontynuację wcześniejszych tendencji rozwojowych. Na przykład zabawa nadal rozwija się zarówno pod względem złożoności, jak organizacji społecznej. Ponad to coraz ważniejszą rolę zaczynają odgrywać w relacjach grupy formalne i nieformalne. Badania ujawniają znaczenie wspólnoty zainteresowań i celów dla powstawania grupy oraz znaczenie organizacji i podporządkowania się normom dla efektywnego funkcjonowania grup. Chociaż grupa może być znaczącym źródłem wartości i zachowania, rodzice pozostają bardzo ważni, a w odniesieniu do większości zagadnień poglądy rówieśników i rodziców są w większym stopniu zbieżne niż rozbieżne.

Nie tylko wiek wpływa na interakcję z rówieśnikami. Ważne okazują się również czynniki sytuacyjne. Istotne mogą okazać się niektóre aspekty otoczenia fizycznego – znajomość tego otoczenia, przestrzeń dostępna każdemu dziecku, natura dostępnych zasobów. Istotną rolę odgrywa również otoczenie społeczne, np. liczba i znajomość innych dzieci może wpływać na interakcje pomiędzy rówieśnikami.

Poznawcze podejście do rozwoju podkreśla rolę rozwoju poznawczego dziecka. Poziom rozwoju poznawczego nie jest doskonałym prognostykiem interakcji z rówieśnikami; jedynie w niektórych badaniach stwierdza się związki pomiędzy funkcjonowaniem poznawczym i społecznym, a tam gdzie one występują są zazwyczaj słabe.

Niemniej trzy rodzaje danych wskazują na to, że czynniki poznawcze wpływają na stosunki z rówieśnikami:

równoległość zachodzących z wiekiem zmian w poziomie rozwoju poznawczego i w zakresie złożoności interakcji społecznych
występowanie wewnątrz grup wiekowych korelacji pomiędzy umiejętnościami poznawczymi a zachowaniem społecznym
wpływ ćwiczenia określonych umiejętności poznawczych na późniejsze zachowanie społeczne